TİCARİ ARAÇLARDA REKLAM UYGULAMASI

Av.M.Lamih ÇELİK
Şanlıurfa Belediyesi Hukuk İşleri Müdürü
Ticari araçlarda reklam bulundurulması hakkında yönetmelik resmi gazetenin 6 Ağustos 2011 tarih ve 28017 sayısında yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu yönetmelik ile belediye ve mücavir alan sınırları içinde yük ve yolcu taşıyan ticari araçların iç ve dış kısımlarında reklam bulundurulmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Bu yönetmeliğin belediyelerde uygulanmasını bu yazımızda ele alıp inceleyeceğiz;
Reklam terimi Latince kökenli olup ‘çağırmak’ anlamına gelen ‘clamere’ fiilinden türetilmiştir. (İngilizce’de “advertisement”, Fransızca’da “reclame”; Almanca’da “reklame” olarak karşılık bulmaktadır.)“Reklam,tüm ekonomik sistemlerde çeşitli mal ve hizmetleri tanıtan,neyin nereden,nasıl,hangi fiyatla alınabileceğini ve ne şekilde kullanacağını tanımlayan,tüketiciye harcamalarını akılcı biçimde hangi yolla yapacağını gösteren bir araçtır.”[1]Başka bir deyişle, reklam “hedef kitlesine bir ürünün, kuruluşun veya markanın en kısa ve anlaşılır şekilde görsel veya işitsel halinde anlatımıdır”[2] Yönetmelikte ise Reklam; Araçlarda bulundurulması izne tabi; yazı, işaret, resim, şekil, sembol, pano, ilan, flama, bayrak ve benzerleri ile sesli, ışıklı ve görüntülü donanımları kullanmak suretiyle bir malı, işi, kuruluşu veya hizmeti tanıtma faaliyeti olarak tanımlanmıştır.(m.4/1-c)
Bu yönetmeliğe göre “belediye ve mücavir alan sınırları içinde umum servis aracı[3], personel servis aracı[4] ile okul taşıtına[5]” reklam alınamayacaktır.[6]
Ticari amaçla yük ve yolcu taşımacılığı yapılan taksi[7], taksi dolmuş[8], minibüs[9], otobüs[10] ve kamyonetlere[11] ise reklam alınabilecektir. Ancak belediye sınırları içinde 5393 sayılı Kanununun 15.maddesine göre belediyece ve belediye şirketi tarafından işletilen veya ihale ile kiraya verilen otobüs ve toplu taşıma araçlarına verilecek reklamlar hakkında belediye tarafından kuralların belirlenmesi gerekir.(m.2/2)Reklam giydirme işini belediye yapıyorsa ve araç otobüs ise bu yönetmelik hükümleri uygulanmaz.
Ticari araçlara reklam uygulanabilmesi için reklamcı esnaf/ticaret sicil oda kaydıyla birlikte dilekçe ile başvurarak ilgili belediyeden yetki belgesi alması zorunludur.(m.5/1)Belediye müracaatları 7 iş günü içinde sonuçlandırmalıdır.Sonuç olumlu ise yönetmeliğin ekinde yer alan(ek-1) ticari araç reklam yetki belgesi onaylar,eğer uygun görmüyorsa red gerekçesiyle birlikte yazılı cevap verir.Buna karşı başvuran 60 gün içinde idare mahkemesinde dava açabilir.Belediyenin verdiği Yetki belgesi bir yıl süreyle geçerlidir.(m.5/4).Reklamcı bu yetki belgesini başkasına devredemez veya kiralayamaz.(m.5/5) Yetki belgesini hangi belediye vermiş ise o belediyenin mücavir alan dahil sınırları için geçerlidir.Örneğin Karaköprü belde belediyesinin verdiği yetki belgesiyle Şanlıurfa Belediyesi sınırları içinde reklam işi yapılamaz.
Araçlara reklam uygulanması ve uygulanan reklamların çıkartılarak araçların eski haline getirilmesi sırasında meydana gelebilecek zararların karşılanması amacıyla, ticari araç reklam izin belgesinin düzenlenmesi esnasında reklam kampanyasında kullanılacak her araç başına; taksi, taksi dolmuş, kiralık otomobil ve hafif römorklar için 1.500 Türk Lirası, minibüs ve kamyonetler için 3.000 Türk Lirası, otobüsler için ise 6.000 Türk Lirası tutarında banka teminat mektubunun ilgili belediyeye ibraz edilmesi gerektiğine 6.maddenin 4.fıkrası Danıştay Sekizinci Dairesinin 09.12.2011 tarihli ve E:2011/6964 sayılı kararı ile yürütmenin durdurulmasına karar verilmiştir.Bu karar İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü’nün 16.02.2012 tarih ve B.05.0.MAH.0.02.01.00-349-4773 sayılı Genelgesi ile tüm belediyelere duyurulmuştur.Buna göre belediyeler başvuran kişilerden teminat isteyemeyecektir.Başvuru taleplerini teminat yatırılmadığı gerekçesiyle red edemeyecektir.
Yetki belgesine sahip olan reklamcı,reklam uygulaması yapacağı araç sahipleriyle 7.maddeye uygun bir sözleşme[12] yaptıktan sonra her bir araç için izin belgesi almak için belediyeye yazılı başvurur.Belediye 7 işgünü için her araç için ayrı ayrı olumlu veya olumsuz bir karar verir.Reklam uygulamasına uygun deniliyorsa ek-2 izin belgesi verilir.Buna göre ancak ek-1 yani yetki belgesine sahip olanlar ek-2 izin belgesini alabilecektir. Belediye Meclisi kararıyla yetki belgesi ve izin belgesi için alınacak ücretler belirlenmelidir.(m.10)[13]
Reklam uygulamasına ilişkin usul ve esaslar;
– Reklam takılacak ve bulundurulacak araçların camlarına, tekerleklerine, ön ve arka kısımlarına reklam uygulanamaz.
-Reklam takılacak ve bulundurulacak araçlara komple giydirme veya aracın rengini tamamen değiştirecek şekilde reklam uygulanamaz.
-Reklamlarda kullanılacak pano, tabela ve benzerleri; aracın ışık donanımını, çalışma yerini ve şeklini, kapasite ve diğer niteliklerini belirleyen plaka, şekil, sembol ve yazı gibi bulundurulması zorunlu ayrım işaretlerini, yan kapılarda ve araç üzerinde bulunan plaka numaralarını kapatamaz.
-Kullanılacak reklam tabelası, panosu veya benzerlerinin, araç karoserinden ayrı olarak, aracın genişliğini, yüksekliğini ve uzunluğunu aşacak şekilde bulundurulması ve kullanılması yasaktır. Ancak otomobil, taksi ve taksi dolmuşların tavanından itibaren bağlantı ayağı ve diğer montaj aparatları dahil yüksekliği 50 santimetreyi geçmeyecek, taksi ve taksi dolmuş levhasını kapatmayacak ve tavanda bulunan plaka numarasını örtmeyecek şekilde reklam panosu takılabilir.
-Araçlarda bulundurulacak reklamlar; çevirmeli veya sabit tabela, pano, bant ve benzerlerinin kullanımı usulü ile yapılabileceği gibi, boyama ya da folyo kaplama şeklinde de yapılabilir.
-Araçların dış kısmında yapılacak reklamlarda sesli veya görüntülü cihazlar, üç boyutlu objeler ile diğer sürücüler ve karayolunu kullananlar için tehlike yaratacak derecede yansıma yapan malzemeler kullanılamaz.
-Araçlarda kullanılacak reklam tabelası, panosu veya benzerleri; düşecek, kayacak, dengeyi bozacak, karayoluna değecek, yoldaki bir şeye takılacak, gürültü çıkaracak ve sürücünün görüşünü engelleyecek şekilde olamaz.
-Araç içerisine sürücünün göremeyeceği bir alana görüntülü reklam cihazları konulabilir.
-Araç üzerinde bulundurulan reklamlar, silinme, zedelenme ve benzeri sebeplerle görüntü kirliliğine neden olacak şekilde bulundurulamaz.
-Reklam kampanyası bitiminde, araçların iç ve dış kısımlarındaki reklamlar beş iş günü içerisinde kaldırılır. Araç sahip veya işletenleri, kaldırılan reklamların araç üzerinde meydana getirdiği renk değişikliğini ve diğer değişiklikleri reklam süresinin bitiminden itibaren otuz gün içerisinde önceki haline getirmekle yükümlüdürler.
-Tütün ve tütün mamulleri ile alkollü içkilerin tanıtılmasını amaçlayan reklamlar araçlarda bulundurulamaz.
– Reklamlarda yer alacak yazı, resim, şekil, sembol ve benzeri işaretler ile araç içerisinde görüntülü cihazlarla yapılacak yayınlar, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına, kanunlarına, Cumhuriyetin niteliklerine, Atatürk ilke ve inkılaplarına, dini, milli ve manevi değerlere, genel ahlaka, demokratik rejime, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne ve Reklam Kurulu tarafından belirlenen ilkelere aykırı olamaz.[14]
Üzerinde reklam bulunan ticari araçlarını ve izin belgelerini kim denetleyecek sorusuna gelince,izin belgeleri araçlarda bulundurulacak ve Karayolları Trafik Kanununun 6 ncı maddesinde belirtilen görevliler talep ettiğinde ibraz edilecektir.(m.9) Söz konusu kanuna göre öncelikle Trafik zabıtası eğer Trafik zabıtasının bulunmadığı veya yeterli olmadığı yerlerde polis; polisin veya trafik teşkilatının görev alan dışında kalan yerlerde de jandarma, trafik eğitimi almış subay, astsubay ve uzman jandarmalar tarafından istenildiğinde belge ibraz edilmelidir.
Araçlarında, ticari araç reklam izin belgesi almaksızın reklam bulunduran, izin belgesinin süresi geçmiş olan veya izin belgesinde belirtilen şartları taşımayan reklamları bulunduran araç sahip ve sürücüleri hakkında Karayolları Trafik Kanununun 26 ncı maddesi hükümleri uygulanır.(m.9) Bu maddede öngörülen idari para cezaları verilecektir.
Sonuç olarak Açık hava reklamlarını en çok kullananlar, dağıtım zinciri olan ve doğrudan tüketiciye ulaşmak isteyen firmalardır.Açık hava reklamcılığının en önemli özelliği ise, insan topluluklarının yoğun olarak bulunduğu bölgelerde birçok insana aynı anda, kısa zamanda ve daha düşük bir maliyetle istenilen bilgiyi ulaştırmasıdır.Otobüs,taksi[15], dolmuşlar ulaştıkları her alanda amaçlanan iletinin en etkili zamanlarda hedef kitlenin gözünün önünde olan araçlardır.Ayrıca hareket eden nesneler her zaman insanların dikkat ve ilgisini çekmektedir. “Araştırmalara göre insanlar, araç üzeri reklamlardan %92 oranında etkileniyor bu tür reklamı beğeniyor ve reklamı yapılan ürünlerin tüketimi için harekete geçiyorlar.”[16] Özellikle araçların dış yüzey kaplamaları ya da araç içlerinde kullanılan görseller bireylerin ilgisini çekmekte ve gün içerisinde birçok birey bu reklamlarla karşı karşıya gelmektedir. İnsanlar duraklarda taşıtları beklerken, araç içinde seyahat ederken ya da sokakta, caddelerde çevresine bakarken bu reklamlara rastlanmaktadır. Bu durumda bu reklamlar çok fazla hedef kitleye ulaşabilmektedir.[17]İster yaya, ister taşıt sürücüsü, ister taşıt içerisinde yer alan bireyleri yapılan marka reklamına ilgilerini arttırmada etkili bir yöntemdir. Çünkü kimse işe, eve, alışverişe, okula veya herhangi bir yere gitmek için sokağa çıktığında toplu taşıma araçlarının üzerindeki reklamlardan kaçamaz.
[1] Pınar Seden MERAL,”Finansal Hizmet İşletmelerinde Kurumsal Reklamcılık”İletişim Fakültesi Dergisi s.130
[2] Zennure Burcu ÖZCAN ,kentleşmenin, açık hava reklamcılığı üzerindeki etkileri (Haliç üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü grafik tasarım bölümü yüksek lisans tezi eylül- 2010 – İstanbul )
[3] Umum Servis Aracı: Okul taşıtları ile personel servis araçlarının birlikte değerlendirilmesidir. .(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[4] Personel Servis Aracı: Herhangi bir kamu kurum ve kuruluşu veya özel veya tüzel kişilerin personelini bir akit karşılığı taşıyan şahıs veya şirketlere ait minibüs ve otobüs türündeki ticari araçtır. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel ve tüzel kişilere ait araçların kendi personelini veya yolcusunu taşıma işi bu tanımın kapsamına girmez. .(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[5] Okul Taşıtı: Genel olarak okul öncesi, ilköğretim ve orta dereceli okulların öğrencileri ile sadece gözetici ve hizmetlilerin taşınmalarında kullanılan araçtır.
[6] m.2/1
[7] Taksi: Yapısı itibariyle sürücüsü dahil en çok 8 oturma yeri olan, insan taşımak için imal edilmiş bulunan ve taksimetre veya tarife ile yolcu taşıyan ticari motorlu araçtır.(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[8] Taksi dolmuş: Yapısı itibariyle sürücüsü dahil en çok 8 oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan, adam başına tarifeli ücretle yolcu taşıyan ticari motorlu araçtır. .(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[9] Minibüs: Yapısı itibariyle sürücüsü dahil 9 ile 15 oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu araçtır. .(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[10] Otobüs: Yapısı itibariyle, sürücüsü dahil en az 16 oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu araçtır. .(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[11] Kamyonet: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3.5 tonu geçmeyen ve yük taşımak için imal edilmiş motorlu araçtır. .(Karayolları Trafik Yönetmeliği m.3)
[12] MADDE 7 – (1) Ticari araç reklam yetki belgesine sahip reklamcı ile ticari araçlarında reklam bulunduracak araç sahip veya işletenleri arasında;
a) Reklamcının ad ve unvanını,
b) Reklam verenin ad ve unvanını,
c) Reklam alanın ad ve unvanını,
ç) Reklamın süresini,
d) Reklamı yapılacak mal veya hizmet kolunu,
e) Reklamı yapılacak marka, ürün veya hizmeti,
f) Araç başına düşen reklam bedelini,
g) Reklam bulundurulacak aracın cinsini,
ğ) Reklam bulundurulacak aracın plaka numarasını,
h) Reklam yapılacak araç hafif römork ise çeken aracın plaka numarasını,
içeren sözleşme yapılır.
[13] 2464 Belediye Gelirleri Kanunu
MADDE 97 – (Değişik: 3239 – 4.12.1985) Belediyeler bu Kanunda harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet (…) (*) için belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkilidir. Belediyeye tekel olarak verilmiş işler kendi özel hükümlerine tabidir.
[14] Reklam Kurul kararları için bkz.www.tüketici.gov.tr
[15] Taksi Reklamcılığı, New York gibi Amerika Birleşik Devletleri’nin büyük kentlerinde sıklıkla başvurulan bir reklam aracıdır. Türkiye’de taksi üzeri reklam uygulaması 28 Şubat 1998 tarihinde başlamıştır. Türkiye’de bir ilk olan taksi üstü reklamcılık, Nisan 1998’de Coca Cola ile yapılan basın toplantısı sonucu Amerikan Madalyon şirketi tarafından gerçekleştirilmiştir .
[16] Esma Süldür ZEREN,” Araç üzeri reklamcılık-araç giydirme”
http://e-ergi.atauni.edu.tr/index.php/kkefd/article/viewFile/3850/3677
[17]Zennure Burcu ÖZCAN ,kentleşmenin, açık hava reklamcılığı üzerindeki etkileri (Haliç Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü grafik tasarım bölümü yüksek lisans tezi eylül 2010 – İstanbul )
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
“Ticari Araçlarda Reklam Uygulaması” başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.M.Lamih Çelik’e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.